„Luty 1941, uszkodzony U-boot U-96 przechodzi przez śluzę w miejscowości Schachtschleuse Sandhof (dziś Guja – Śluza Piaski), wkrótce rozpocznie się jego remont w jednym z mazurskich portów. Tuz za nim czeka U-583 – jednostka przypłynęła w celu odsolenia w pobliskim jeziorze Śniardwy. Procedura wymaga zanurzenia i wynurzenia. Następnie okręt wróci na wody Bałtyku…” Tak mógłby brzmieć fragment opowiadania o wojennych losach kanału mazurskiego. Mógłby, ponieważ budowa kanału nie została nigdy dokończona. Mogłaby, bo pomysł remontowania lub odsalania u-bootow, wedle historyków, jest tylko legendą. Jak powstała legenda? Poczałkowo schrony nr 11 i 12 w Mamerkach historycy potraktowali jako miejsce do budowy elementów u-bootów ze względu na swoje wymiary 21 na 30 metrów. Jednocześnie wiele osób utożsamiało sama śluzę jako suchy dok dla okrętów. Takiej teorii zaprzeczają jednak fakty. Okręty klasy U mierzyły około 67 metrów, a na kanale zaprojektowano śluzy o długości jedynie 45 metrów. Jednostki te nie mogłyby więc przepłynąć przez kanał. W takim razie jakie było rzeczywiste przeznaczenie kanału?
Już od końca XVIII wieku (kiedy rozpoczęto budowę kanałów łączących jeziora mazurskie) pojawił się pomysł połączenia Wielkich Jezior Mazurskich z Morzem Bałtyckim. Przez cały XIX powstawały kolejne koncepcje, aż w 1908 roku projekt został przyjęty przez Pruski Parlament Krajowy. Inwestycja miała pochłonąć 16 515 000 marek.
W dniu rozpoczęcia budowy w 1911 roku projekt kanału mazurskiego był projektem szlaku komunikacyjnego, który umożliwiłby transport towarów (drewna, zboża, materiałów przemysłowych, torfu, węgla) z obszaru Wielkich Jezior Mazurskich przez rzekę Pregole do Morza Batyckiego (brano pod uwagę jednostki o masie poniżej 240 ton). Prace kontynuowano aż do wybuchu pierwszej wojny światowej. Do tego czasu rozpoczęto budowę 3 śluzy, a także została wykonana większość prac ziemnych. Po wojnie prace zostały wznowione I kontynuowane aż do kryzysu w latach 20-tych. Do prac powrócono w 1934 i kontynuowano je aż do 1942 roku. Kanał Mazurski został zbudowany w 90 %, śluzy zostały ukończone w różnym stopniu. Wykończono także wiele mostów, które niestety zostały wysadzone w 1944, kiedy wycofywały się stąd jednostki Wehrmachtu.
Długość kanału to około 50 km (z czego około 20 km w Polsce). Całkowita długość trasy z Wielkich Jezior Mazurskich do Bałtyku to aż 170 km. Różnica poziomów na całej długości drogi wodnej to aż 111 metrów.
Szczególnie polecamy śluzy „Leśniewo Dolne”, “Leśniewo Górne”, a także “Piaski” (jedyna ukończona w całości i w pełni sprawna).